Donostian, 2018ko martxoak 11. Kaixo Jon. Altuna III.a-Martija; Olaizola II.a-Imaz, partidua hasi aurretik, lerro batzuk bidaltzen dizkizut. Joan den astean omenaldia egin zieten emakume pilotari izandakoei: Raketista Kolektiboari. Gure etxetik gertu, Galarreta Jai-alai frontoiaren ondoan, Orona enpresak duen ausardiaz asmatutako eraikin barruan. Ezagutzen nauzu, Jon, nire erara kontatuko dizut.
Aita-semea patata ateratzen aritu dira. Sukaldeko mahai gainean, periodikoa: Diario de Navarra. Semeak bistazko bat eman edio eta begiak iltzatuta geratu zaizkio iragarki batean: “Bartzelonako Colon pilotalekuan palistak behar dira”.
Joan da semea Bartzelonara; handik hiru hilabetera koadroko palista onena bilakatu da. Datozen hogei urteetan pala modalitateak eman duen pilotari onenetakoa: Manolo Iturri.
Kontxi zuen izena, arten hogei urte bete berriak. Kuadrillako lagun baten anaia Madrilen ari da zesta-puntaz jokatzen, oporretan ailegatu berria da herrira. Raketistak behar direla aipatzen du etxean. Arrakasta itzela edukitzen ari direla eta enpresariak, Ildefonso Anabitarte donostiarra, mandatu bat eman dio. Ea neskaren bat konbentzitzen duen, esan dio. Ez Kontxik, ez Solek, ez dute inoiz eskuz jokatu, are gutxiago xisteraz. Kirola zer den ere, herrian ez da ezagutzen. Bata besteari animoak emanda lortu dute raketa bana. Egokiak dira, laster hartu diote tankera. Entsaio batzuk eginda abiatu dira Madrilera. Urtebete geraogo, Kontxik Mexikorako kontratua lortu du; Sole Habanara doa.
Sasoi berean, gure aita zenaren arreba bat, Maria Angeles, Parisera joan da neskame. Bost urte emango du bertan. Zarautzera itzuliko da eta ezkondu egingo da, arropa denda jarriko du, frantziar turistei frantsesez mintzatuko da.
Ama zenaren aldetik, zortzi anai-arreben artetik, hiruk Argentinara joan dira, bizimodu hobe baten bila. Ez dut uste aukerarik izan zuten raketa hartu eta ofizioa ikasten hasteko. Asteasu, Villabona, Iruran askok izan zuten aukera baliatuz.
XX. mendearen lehenengo zatia, Euskal Herria leku pobrea da, naiz industrializazioa indarrean jarri. Emigrazioa da irtenbide bat aurrera egiteko. Gizonezkoak bati bat, maiorazkoa dela eta, Amerikan itxaropenak jarriak. Emakumeak ere harantz doazte, senargaiaren ildotik edo bestela baita ere.
Zer nolako gizartea ote zen Euskal Herrikoa sasoi hartan. Zer giroa herri txikietan, lan eskasia, nazional-katolizismoaren hatzaparrak, etorkizun latza gehienetan, emakumeentzat batik bat. Etxekoandre edoneskame Donostian edo Bilbon; Parisera agian, izeba Maria Angeles bezala. Orbean edo Alfan lanean, edo tailer batean taladrinaz nazka-nazka eginda, baserriko lanaz gain.
Ausartak izan ziren izeba Koro eta Margari, baita Dorita ere. Argentinarako bidean, Monte Unbe transatlantikoan, Doritak Ignazio mungiarra ezagutuko du, Buenos Airesera (Argentina)ailegatzen direnean ezkondu egiten dira. Ausarta izeba Maria Angeles…
Solek amari esan dio Madrilera doala. Aita sutan jarri da. Ezta pentsatu ere!… Pilotariak golfo batzuk dira, emakumezaleak, irabazten duten guztia xahutu, joan ziren bezala itzultzen dira asko, sosarik gabe. Beste batzuk berriz, hortik zehar gelditzen dira… Begira Alkain, joan huen Filipinetara eta inork ez du haren berri. Eta Aristondo?… Mexikotik bidali zutena: articulo 33, vagos y maleantes legea aplikatuz…
Azkenean, aitak amore eman du; Sole Madrilera joan da.
Ausartak izan ziren emakume haiek. Kirola apenas ezagutzen zen garaian, praktikanteak gizaseme gutxi batzuen esku. Zer dela eta, ofizioa ikasi dute, gona motzetan, raketa eskuan, jende aurrean, apustuak gau giroan… Duela ia ehun urte hasi ziren etxetik alde egiten, ofizio berri batean itxaropenak jarriz. Madrilera lehendabizi; Bartzelona, Tenerife, Sevilla, Mexiko, Habana, Miamira…
Bitxia izan da raketaren historia. Ez Euskal Herrian, ez inon, ez zen existitzen. Propio sortutakoa orain dela ehun bat urte. Ildefonso Anabitarte pilotari ohiari okurritu zitzaion, seguruenik tenisean oinarriturik. 60 bat urte iraundu zuen raketa modalitatek, 1980an Bartzelonan jokatu zen azken partidua. Geroztik, ez du arrastorik utzi. Joko-moldeak ez du jarraipenik izan, ezta amateurretan, azken boladan testimonialki ez bada. Sortu bezala itzali zen 60 urte iraundu zuen loreak.
Tarteka izan dira omenaldiak, erakusketak, dokumental bat ere eginda, martxoaren 15an Errenterian erakutsiko dena. Gipuzkoako Foru Aldundiak, Carmen Adarraga saria eman dio Raketisten Kolektiboari. Merezita.